Na wstępie wypada zdefiniować analizowane zagadnienie czynności operacyjno-rozpoznawczych. Czynności operacyjno-rozpoznawcze nie posiadają swej definicji legalnej, jednak jak podaje E. Wójcik („Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich rola w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej”) – „Czynności operacyjno-rozpoznawcze jest to osobny system poufnych bądź tajnych działań organów policyjnych prowadzonych poza procesem karnym, lecz najczęściej służących obecnym bądź przyszłym celom tego procesu oraz wykonywanych dla zwalczania i zapobiegania przestępczości i innych prawnie określonych negatywnych zjawisk społecznych”. W ślad za N. Nowickim („Normatywne ujęcie czynności operacyjno-rozpoznawczych w aspekcie dowodu nielegalnego”) warto przytoczyć jeszcze trzy wartościowe definicje analizowanego zagadnienia. T. Hanausek (T. Hanausek, „Kryminalistyka. Zarys wykładu”, Kraków 1996, s. 96) określa je jako „(…) odrębny system poufnych lub tajnych działań organów policyjnych, które prowadzone są poza procesem karnym. Czynności te służą aktualnym lub przyszłym celom tego procesu”. Z kolei J. Gołębiewski (J. Gołębiewski, „Praca operacyjna w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej”, Warszawa 2008, s. 19.): definiuje je jako „(…) działania, z jednej strony, zmierzające do realizacji określonego zadania, a z drugiej strony do zbierania interesujących informacji”. Leksykon policyjny (W. Pływaczewski, G. Kędzierska, „Leksykon policyjny”, Szczytno 2001, s. 56.) określa je jako „(…) ogół działań podejmowanych przez wyspecjalizowanych policjantów służby kryminalnej z wykorzystaniem określonych w ustawie o Policji oraz w przepisach wydanych na jej podstawie form, metod i środków pracy operacyjnej”.
Czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi będą zatem wszelkie czynności polegające na słynnych ostatnio (system Pegasus czy system Hermes) śledzeniu i inwigilowaniu osób potencjalnie mogących popełnić poważne przestępstwa. Katalog czynności operacyjno-rozpoznawczych jest, co do zasady, otwarty jednak za główne ich rodzaje, w ślad za ustawą o Policji, uznaje się kontrolę operacyjną, zakup kontrolowany (prowokację), niejawne nadzorowanie, kamuflaż, uzyskiwanie i przetwarzanie danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych oraz współpracę z osobami niebędącymi funkcjonariuszami Policji.
Za służby uprawnione do podejmowania czynności operacyjno-rozpoznawczych uznaje się Policję, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajową Administrację Skarbową, Służbę Wywiadu Wojskowego, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Żandarmerię Wojskową, Agencję Wywiadu, Straż Graniczną, Służbę Ochrony Państwa, Biuro Nadzoru Wewnętrznego oraz Inspektorat Wewnętrzny Służby Więziennej.
Zagadnienie czynności operacyjno-rozpoznawczych było przedmiotem orzecznictwa ETPC, który w swym orzeczeniu z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie Weber i Saravia przeciwko Niemcom, stwierdził m. in., że: „Ingerencja państwa w sferę prywatności jednostki musi mieć dostatecznie precyzyjną podstawę w obowiązującym prawie. Prawo ma jednocześnie spełniać wymogi jakościowe, a zatem być dostępne oraz przewidywalne dla jednostek. Z prawa mają natomiast wynikać okoliczności i warunki, w których władze publiczne są uprawnione do pozyskiwania informacji na temat jednostek w ten sposób”.
Stosowanie czynności operacyjno-rozpoznawczych to ważenie pewnych dóbr – z jednej strony prawo do prywatności jednostki z drugiej zaś cele prawa karnego. Tylko odpowiednie wyważenie sprzecznych ze sobą dóbr pozwoli zachować odpowiedni, akceptowalny społecznie balans.
W ramach literatury uzupełniającej polecam publikacje swojego autorstwa w mniejszym lub w większym stopniu analizujące badane zagadnienie (M. Popiel, „Fruit of the poisonous tree doctrine in Anglo-American and Polish legal systems”, [w:] P. Czarnecki, M. Czerwińska (red.), „Katalog dowodów w postępowaniu karnym”, Warszawa 2014, s. 43-52; M. Popiel, „Kontradyktoryjność postępowania a udział sądu w dotarciu do prawny materialnej”, [w:] P. Czarnecki, M. Czerwińska (red.), „Uczestnicy postępowania karnego w świetle nowelizacji procedury karnej po 1.7.2015 r.”, Warszawa 2015, s. 40-50 oraz M. Popiel, P. Czarnecki (współautor), “The rights and obligations of the injured person in the Polish criminal procedure against international standards”, Journal of the South Regional Center of National Academy of Legal Sciences of Ukraine 2019, nr 18, s. 150-157).
