Pojęcia „osoby podejrzanej”, „podejrzanego”, „oskarżonego” oraz „skazanego” bywają mylone, dlatego warto przeanalizować co oznaczają w prawie i procesie karnym.
Osoba podejrzana (nie mylić z podejrzanym) jest to osoba „w stosunku do której podjęto w postępowaniu przygotowawczym pewne czynności procesowe (np. określone w art. 219, art. 237 § 4, art. 244, 308), wskazujące, że traktuje się ją jak podejrzanego, choć nie wydano jeszcze postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub nie przystąpiono do przesłuchania w charakterze podejrzanego” (S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2023, s. 205). Wskazuje się także, że „osoba podejrzana to taka, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa (przypuszcza się, że je popełniła), ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu popełnienia przestępstwa. Podmiot ten nie jest stroną postępowania karnego” (T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2022, s. 402).
Pojęcie oskarżonego, jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, występuje w procesie karnym w trzech znaczeniach (w znaczeniu ścisłym, szerszym i najszerszym – ww. osoba podejrzana). W znaczeniu ścisłym jako „osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia, jak też osoba, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 (o skazanie bez rozprawy) lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (art. 71 § 2)” (S. Waltoś, P. Hofmański, op. cit.). W znaczeniu szerszym oprócz podejrzanego w znaczeniu ścisłym obejmuje on także podejrzanego, czyli „osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1)” (S. Waltoś, P. Hofmański, op. cit.). T. Grzegorczyk i J. Tylman wskazują z kolei, że „oskarżony jest stroną postępowania karnego, którego przedmiotem jest kwestia jego odpowiedzialności prawnej za zarzucany mu czym zabroniony przez prawo karne” (T. Grzegorczyk, J. Tylman, op. cit., s. 401).
Art. 71. § 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
§ 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
§ 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.
Skazany to po prostu „osoba, w stosunku do której wydano prawomocny wyrok skazujący” (S. Waltoś, P. Hofmański, op. cit.). Prawomocnym wyrokiem skazującym będzie wyrok zapadający w II instancji, lub wyrok I instancji, którego nie zaskarżono w terminie i który w ten sposób się uprawomocnił.
